Wat is luchtkwaliteit?

Luchtkwaliteit speelt een cruciale rol in ons dagelijks leven. Het verwijst naar de mate waarin de lucht vrij is van vervuilende stoffen. Goede luchtkwaliteit betekent dat de samenstelling van de lucht optimaal is en minimale schadelijke stoffen bevat die impact hebben op mens, dier en milieu.

Bronnen van luchtvervuiling

Luchtkwaliteit wordt bepaald door de concentraties van verschillende gassen, deeltjes en andere stoffen in de lucht. Van nature bestaat lucht voornamelijk uit stikstof (ongeveer 78%) en zuurstof (ongeveer 21%), met kleine hoeveelheden edelgassen en koolstofdioxide. Deze samenstelling verandert echter onder invloed van menselijke activiteiten en natuurlijke gebeurtenissen, wat kan leiden tot luchtvervuiling.

Menselijke bronnen van luchtvervuiling

Menselijke activiteiten zijn de belangrijkste oorzaak van luchtvervuiling. Verschillende sectoren dragen bij aan de uitstoot van schadelijke stoffen die de luchtkwaliteit beïnvloeden.

• Verkeer en transport: Het wegverkeer stoot stikstofoxiden (NOx) en fijnstof (PM) uit door uitlaatgassen en slijtage van banden, remmen en wegdek. Het draagt ook bij aan de CO2-uitstoot.
• Industrie: De verbranding van fossiele brandstoffen in fabrieken en energiecentrales zorgt voor de uitstoot van zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOS), die bijdragen aan ozonvorming.
• Landbouw: De agrarische sector stoot ammoniak (NH3) uit door mest en kunstmest, en methaan (CH4) door veehouderij, vooral herkauwers.
• Huiselijke activiteiten: Houtstook en verouderde verwarmingssystemen zorgen voor de uitstoot van fijnstof en andere schadelijke stoffen.

Natuurlijke bronnen van luchtvervuiling

Luchtvervuiling komt niet alleen van menselijke activiteiten, maar kan ook veroorzaakt worden door natuurlijke bronnen. Deze factoren kunnen de luchtkwaliteit op grote schaal beïnvloeden, soms met langdurige effecten voor het milieu en de gezondheid.

• Vulkaanuitbarstingen: Vulkanen stoten as, zwaveldioxide en andere gassen uit die de luchtkwaliteit regionaal en soms wereldwijd kunnen beïnvloeden.
• Bosbranden: Deze stoten enorme hoeveelheden fijnstof en koolstofmonoxide uit, en kunnen wekenlang luchtvervuiling veroorzaken, zelfs op honderden kilometers afstand.
• Stofstormen: Vooral in droge gebieden kan opwaaiend stof de concentratie van PM10 aanzienlijk verhogen.

Luchtvervuilende stoffen

Luchtvervuiling wordt veroorzaakt door verschillende stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid en het milieu. Deze stoffen variëren in oorsprong, van menselijke activiteiten zoals verkeer en industrie tot natuurlijke bronnen zoals bosbranden.

• Fijnstof (PM2.5 en PM10): Fijnstof bestaat uit kleine deeltjes in de lucht die schadelijk zijn voor de gezondheid. PM2.5-deeltjes zijn zo klein dat ze diep in de longen en in de bloedbaan kunnen doordringen, terwijl PM10-deeltjes ademhalingsproblemen veroorzaken en schadelijk zijn voor de natuur en gebouwen.
• Stikstofdioxide (NO2): Deze stof komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen, vooral in het verkeer en industrie. NO2 irriteert de luchtwegen en draagt bij aan de vorming van zowel fijnstof als ozon.
• Zwaveldioxide (SO2): Zwaveldioxide ontstaat door de verbranding van kolen en olie, met name in industrieën en energiecentrales. Het veroorzaakt luchtwegirritatie en is een belangrijke veroorzaker van zure regen.
• Koolmonoxide (CO): Een geurloos en kleurloos gas dat wordt geproduceerd door onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen. Hoge concentraties koolmonoxide zijn giftig omdat het de zuurstoftoevoer in het bloed belemmert.
• Ozon (O3): Op leefniveau is ozon schadelijk voor de ademhaling en de natuur. Het ontstaat door chemische reacties tussen stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOS) onder invloed van zonlicht.
• Ammoniak (NH3): Voornamelijk afkomstig uit de landbouw, speelt ammoniak een grote rol in de vorming van secundair fijnstof. Het kan leiden tot verzuring van bodem en water.

Gezondheidseffecten

Luchtvervuiling heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid, vooral voor kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met bestaande aandoeningen. Blootstelling aan verontreinigende stoffen kan leiden tot kortdurende klachten zoals irritatie van ogen, neus en keel, maar ook tot langdurige gezondheidsproblemen.

Fijnstof en stikstofdioxide kunnen diep in de longen doordringen en ontstekingen veroorzaken, wat het risico op longaandoeningen zoals astma en COPD vergroot. Langdurige blootstelling verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, beroertes en zelfs vroegtijdig overlijden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat jaarlijks miljoenen mensen vroegtijdig overlijden door luchtvervuiling.

Ozon en vluchtige organische stoffen kunnen de ademhaling bemoeilijken, vooral op warme dagen wanneer ozonconcentraties hoog zijn. Zwaveldioxide en ammoniak irriteren de luchtwegen en kunnen leiden tot chronische aandoeningen. Koolmonoxide vermindert de zuurstofopname in het bloed, wat vooral gevaarlijk is voor mensen met hartproblemen.

Impact op de natuur

Luchtvervuiling heeft ook grote gevolgen voor het milieu. Zwaveldioxide en stikstofoxiden dragen bij aan zure regen, wat bossen, meren en landbouwgronden aantast door de verzuring van bodem en water. Dit verstoort ecosystemen en maakt het moeilijker voor planten om voedingsstoffen op te nemen, wat leidt tot verminderde groei en afsterven van bomen.

Ammoniak uit de landbouw speelt een grote rol in de vermesting van natuurgebieden, waardoor bepaalde plantensoorten overwoekerd raken en de biodiversiteit afneemt. Fijnstof en ozon kunnen de groei van gewassen belemmeren en de productiviteit in de landbouw verminderen.

Ook klimaatverandering wordt beïnvloed door luchtvervuiling. Sommige verontreinigende stoffen, zoals roetdeeltjes, hebben een opwarmend effect op het klimaat doordat ze zonlicht absorberen. Tegelijkertijd beïnvloeden luchtverontreinigende stoffen de wolkenvorming en neerslagpatronen, wat kan leiden tot veranderingen in het weer en ecosystemen wereldwijd.